Miejscowości wchodzące w skład gminy były teren prężnej działalności ruchu oporu. Funkcjonowały tutaj oddziały AK, BCh i AL. Sytuacja ta powodowała przeprowadzanie przez okupanta akcji odwetowych. Żołynię kilkakrotnie pacyfikowano, zginęło kilkadziesiąt osób. Ofiary spoczywają w grobach zbiorowych i indywidualnych na cmentarzu parafialnym.

Większość ofiar czerwcowej pacyfikacji – 22 osoby, pochowano w największej mogile zbiorowej. Ziemny grób otoczony jest betonowym obramowaniem, na którym ustawione są metalowe słupki połączone ozdobnym łańcuchem. Wewnątrz na betonowym postumencie, umocnione ceglanym murem, umieszczone są trzy tablice z czarnego marmuru. Środkowa poświęcona jest osobom spoczywającym w mogile:

OFIAROM ZBRODNI HITLEROWSKICH

NIEWINNIE POMORDOWANYM PODCZAS PACYFIKACJI

DNIA 4 VI 1943R. W ŻOŁYNI.

Poniżej wyryto 28 nazwisk ofiar, w tym także 8. osób spoczywających w osobnych grobach. Inskrypcję kończy zwrot:

KU WIECZNEJ PAMIĘCI RODACY.

Obecną formę mogile nadano w 1995 roku, czyniąc z niej miejsce pamięci narodowej o charakterze pomnikowym. Grób znajduje się w bardzo dobrym stanie technicznym. Opiekę, oprócz gminnej administracji, sprawuje młodzież miejscowych szkół oraz organizacje kombatanckie.

PAMIĘCI OFICERÓW POLSKICH I WSZYSTKICH RODAKÓW

ZBRODNICZO POMORDOWANYCH

W 1940 KATYŃ

SZER. FRANCISZEK KRAUZ

POR. KAROL OGRODNICKI

PPOR. KAROL MARCIAK

OSTASZKÓW

ST.SIERŻ. FRANCISZEK JANUSZ

KPR. ADAM PASIONEK

INNE MIEJSCA

KPR. MARCIN MACH GUZAR

KPR. JAN MŁYNEK   KARMIZE

SZER. ROMAN SIERŻĘGA BIERIORZONKA

SZER. ANDRZEJ KĄTNIK   KARIMAK

SZER. STANISŁ. FOLTMAN   SMOLEŃSK

W 55 ROCZNICĘ ZBRODNI KATYŃSKIEJ RODZINY I SPOŁECZEŃSTWO ŻOŁYNI

KWIECIEŃ 1995R.

PAMIĘTAJ POLSKO O TYCH DZIECIACH TWOICH,

KTÓRE MIŁOŚĆ DO CIEBIE OKUPIŁY ŚMIERCIĄ SWOJĄ

POR.PIL. ANTONI DĄBROWSKI   ANGLIA

POR.PIL. ANDRZEJ ROGOWSKI FRANCJA

ST.SAP. AUGUSTYN BURDA WŁOCHY

SZER. WŁADYSŁAW MACH   WŁOCHY

SZER. IGNACY RUPARĘ FRANCJA

SZER. EDWARD GĘBARA   ANGLIA

ZAGINĘLI NA WSCHODZIE

PIL. STANISŁAW WAWRO

KPR. JULIAN MŁYNEK

SZER. KAROL DRZEWICKI

SZER. BOLESŁAW LEJA

STEFANIA BUSZTA

WINCENTY BUSZTA

GABRIEL TROJNAR

FRANCISZEK ROGOWSKI

JÓZEFA ROGOWSKA

MARIA ROGOWSKA

JÓZEF DZIURA

ANNA MACH

BEDA MACH

EDMUND MACH

ZYGMUNT MACH

BARTUŚ MACH

ANDRZEJ SOWA

OFIAROM WOJNY 1939 – 1945 RODACY.