Kategoria: Cmentarz wojenny
Samodzielny cmentarz usytuowany jest w lesie. Całość cmentarza, zajmującego powierzchnię 38 arów, otoczona jest ogrodzeniem z betonowych elementów na cokole z tego samego materiału. Wejście wiedzie przez metalową bramę z napisem na frontonie:
CMENTARZ WOJENNY OFIAR HITLERYZMU 1939 – 1945.
W 279 mogiłach zbiorowych i 10 indywidualnych spoczywa tutaj 5 672 ofiar, w tym 132 osób zidentyfikowanych. Pochowano tutaj:
– 4 985 niezidentyfikowanych jeńców radzieckich zamordowanych o obozie funkcjonującym podczas wojny w miejscowości Wólka Pełkińska,
– 471 (w tym 72 znanych z nazwiska) Polaków, Żydów, Cyganów i Ukraińców zamordowanych podczas okupacji,
– 25 żołnierzy niemieckich oraz 1 cywil poległych podczas wojny,
– 15 nieznanych żołnierzy Wojska Polskiego,
– 176 (w tym 33 zidentyfikowanych) żołnierzy Armii Radzieckiej poległych podczas walk w 1944 roku
i ekshumowanych na cmentarz z sąsiednich miejscowości.
Wszystkie mogiły mają formę betonowych obramowań wypełnionych ziemią. Na jednej z mogił niewielka tabliczka imienna ufundowana przez rodzinę pochowanych. Większość mogił posiada jedynie niewielki betonowy cokolik, na którym umieszczona jest tabliczka z wyrytym symbolem OT – ofiary terroru. Na jednej z mogił zbiorowych, przy bocznej ścianie, umieszczony jest wysoki metalowy krzyż a obok niego betonowy, pobielany ostrosłup z metalową tabliczką:
POLEGLI W LATACH 1939 – 1945
SOWIECI, ŻYDZI, CYGANIE, POLACY, UKRAIŃCY.
Obok ustawiona jest marmurowa, stylizowana macewa z gwiazdą Dawida z ogólną inskrypcją pamiątkową o treści:
PAMIĘCI 375 ŻYDÓW OBYWATEKI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Z POWIATÓW JAROSŁAWSKIEGO, ŁAŃCUCKIEGO, PRZEWORSKIEGO I RZESZOWSKIEGO
ORAZ ZE STALOWEJ WOLI
ZAMORDOWANYCH W LATACH 1939 – 1945
KTÓRYCH CIAŁA SPOCZYWAJĄ NA TUTEJSZYM CMENTARZU
NIECH ICH DUSZE ZOSTANĄ WPLECIONE W WĘZEŁ ŻYCIA WIECZNEGO.
Poniżej inskrypcja w języku hebrajskim i angielskim.
Druga ogólna tablica pamiątkowa umieszczona jest na niewielkim betonowym postumencie, na szczycie wyłożonym płytkami mrozoodpornymi. Płyta ufundowana w 1979 roku została kilka lat temu odnowiona bez zmiany treści, która brzmi:
CMENTARZ OFIAR HITLERYZMU W JAGIELLE – NIECHCIAŁKACH 1939 – 1945.
MOGIŁA ZBIOROWA PONAD 5OOO ISTNIEŃ LUDZKICH
ZAMORDOWANYCH W OBOZIE PRZEJŚCIOWYM
DLA ŻOŁNIERZY RADZIECKICH W WÓLCE PEŁKIŃSKIEJ.
OBOK GROBÓW ŻOŁNIERSKICH
SPOCZYWAJĄ POMORDOWANI W TYM REJONIE POLACY, ŻYDZI I CYGANIE.
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI.
PATRONAT SZKOŁA PODSTAWOWA W JAGIELLE
ZARZĄD CMENTARZAMI URZĄD GMINY W TRYŃCZY
LIPIEC 1979.
Na cmentarzu ustawionych jest kilka wysokich, symbolicznych macew poświęconych pamięci pochowanych tutaj Żydów, ekshumowanych z miejsc kaźni i pochówku. Trzy z tablic zostały wzniesione w latach 2016 i 2020 z inicjatywy Stowarzyszenia Centrum Badań nad Zagładą Żydów, z udziałem środków prywatnych darczyńców oraz dzięki wsparciu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny. Na pierwszej tablicy wyryto inskrypcję:
ZIEMIO NIE KRYJ MOJEJ KRWI IŻBY KRZYK MÓJ NIE USTAWAŁ/HIOB 16.18/
PAMIĘCI ŻYDÓW OFIAR ZAGŁADY ZAMORDOWANYCH W CHODACZOWIE W 1942 R.
EKSHUMOWANYCH I PRZENIESIONYCH NA TUTEJSZY CMENTARZ W 1947 R.
TU SPOCZYWAJĄ: B.P.
ADELA WURSTEL, LAT 35
SAMUEL WURSTEL, LAT 13
ORAZ OSIEM OSÓB NARODOWOŚCI ŻYDOWSKIEJ ZAMORDOWANYCH W LESIE KOŁO TRYŃCZY
Poniżej inskrypcja po hebrajsku.
Kolejna tablica poświęcona jest pomordowanym w Gniewczynie Łańcuckiej:
ZIEMIO NIE KRYJ MOJEJ KRWI IŻBY KRZYK MÓJ NIE USTAWAŁ/HIOB 16.18/
PAMIĘCI ŻYDÓW ZAMORDOWANYCH JESIENIĄ 1942 R. W GNIEWCZYNIE ŁAŃCUCKIEJ
EKSHUMOWANYCH I PRZENIESIONYCH NA TUTEJSZY CMENTARZ W 1947 R.
TU SPOCZYWAJĄ: B.P.
LEJB TRYNCZER I JEGO ŻONA SZEINDLA ORAZ ICH SYNOWIE LEJB I LEJZOR
SYMCHA ADLER I JEGO ŻONA GITLA Z SANDMANÓW
ICH DZIECI SZYMON, JÓZEF I NUCHEM I ARON ZWANY URYSIEM
ORAZ DWIE OSOBY NIEZNANE Z NAZWISKA
Poniżej inskrypcja po hebrajsku.
Trzecia tablica upamiętnia pomordowanych w różnych miejscowościach:
ZIEMIO NIE KRYJ MOJEJ KRWI IŻBY KRZYK MÓJ NIE USTAWAŁ/HIOB 16.18/
PAMIĘCI ŻYDÓW OFIAR ZAGŁADY ZAMORDOWANYCH W DĘBOWIE W 1942 R.
EKSHUMOWANYCH I PRZENIESIONYCH NA TUTEJSZY CMENTARZ W 1947 R.
TU SPOCZYWAJĄ: B.P.
WOLF WURSZTEL, LAT 55
HELA WURSZTEL, LAT 50
CHANA WURSZTEL, LAT 32
CYMA WURSZTEL, LAT 31
LEA WURSZTEL, LAT 33
ORAZ IZAAK MOJŻESZ ZACHARHAFT, LAT 30 ZABITY W BIAŁOBOKACH
I SZEŚCIU ŻYDÓW ZAMORDOWANYCH W 1942 R. W GROMADZIE GAĆ
Po lewej stronie tablicy inskrypcja po hebrajsku.
Kolejna z tablic upamiętnia ofiary pomordowane m.in. w Kańczudze:
ZIEMIO NIE KRYJ MOJEJ KRWI IŻBY KRZYK MÓJ NIE USTAWAŁ/HIOB 16.18/
PAMIĘCI ŻYDÓW ZAMORDOWANYCH W SIERPNIU 1942 R. ORAZ 31 MARCA 1945 R. W KAŃCZUDZE
EKSHUMOWANYCH I PRZENIESIONYCH NA TUTEJSZY CMENTARZ W 1947 R.
TU SPOCZYWAJĄ: B.P.
IZRAEL EIZIG, LAT 35
CHANA KRIEGER, LAT 20 I JEJ NIENARODZONE DZIECKO
DAWID KRIEGER, LAT 21
PINA KRIEGER, LAT 16
JAKUB KRIEGER, LAT 19
SIMON KRIEGER
FEJWEL JAKUBES, LAT 38
DORA BERGMAN, LAT 32
MINDLA SALZMAN, LAT 55
BERNARD ZWANZIGER, LAT 26
IZYDOR REITZFELD
DEBORA EISMAN (RISMAN)
ZAMORDOWANI W 1945 R.
ORAZ 72 NIEZNANE Z IMIENIA I NAZWISKA OSOBY ZAMORDOWANE W 1942 R.
Po prawej stronie tablicy inskrypcja po hebrajsku.
Ostatnia z tablic, wykonana z ciemnego granitu z godłem na szczycie, została ustawiona w 2023 roku staraniem Instytutu Pamięci Narodowej. Na tablicy wyryto inskrypcję:
PAMIĘCI ŻYDÓW OBYWATEKI II RZECZYPOSPOLITEJ
ZAMORDOWANYCH W MARKOWEJ W LATACH 1942 – 1944
PRZEZ FUNKCJONARIUSZY NIEMIECKICH FORMACJI OKUPACYJNYCH
EKSHUMOWANYCH Z MIEJSC KAŹNI I PRZENIESIONYCH NA TEN CMENTARZ W 1947 R.
TU SPOCZYWAJĄ BŁOGOSŁAWIONEJ PAMIĘCI
ZAMORDOWANI Z RODZINĄ ULMÓW
SAUL GOLDMAN MECHEL GOLDMAN JOACHIM GOLDMAN BARUCH GOLDMAN
MOJŻESZ FAJWEL GOLDMAN GOŁDA (GIENIA) GRÜNFELD LEA FIDNER RESZLA (REISZEL) DIDNER
ORAZ
MASIA GRINBAUM ROJZA GRINBAUM RYFKA GRINBAUM SZLOMA LOBERFELD
LEJZOR LOBERFELD HADASA MILLER SZMUL TENCER
I 34 OSOBY NIEZNANE
INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ 2023
Poniżej inskrypcja po hebrajsku.
Obok pomnika centralnego, na ogrodzeniu cmentarza umieszczona jest tablica wykonana z inicjatywy Stowarzyszenia „Dom Pamięci – Starszym Braciom w Wierze”, zawierająca myśl Jana Pawła II:
TEN NARÓD ŻYŁ Z NAMI PRZEZ POKOLENIA, RAMIĘ W RAMIĘ, NA TEJ ZIEMI, KTÓRA STAŁA SIĘ JAKBY NOWĄ OJCZYZNĄ JEGO ROZPROSZENIA.
TEMU NARODOWI ZADANO STRASZLIWĄ ŚMIERĆ W MILIONACH SYNÓW I CÓREK. NAJPIERW NAPIĘTNOWANO ICH SZCZEGÓLNYM PIĘTNEM.
POTEM ZEPCHNIĘTO DO GETTA W OSOBNYCH DZIELNICACH. POTEM WYWOZONO DO KOMÓR GAZOWYCH ZADAJĄC ŚMIERĆ TYLKO ZA TO,
ŻE BYLI SYNAMI I CÓRKAMI TEGO NARODU. MORDERCY CZYNILI TO NA NASZEJ ZIEMI, MOŻE PO TO, ABY JĄ ZHAŃBIĆ.
ALE NIE NIE MOŻNA ZHAŃBIĆ ZIEMI ŚMIERCIĄ NIEWINNYCH OFIAR. PRZEZ TAKĄ ŚMIERĆ ZIEMIA STAJE SIĘ RELIKWIĄ.
Cmentarz, po remoncie przeprowadzonym w 2023 roku, znajduje się w bardzo dobrym stanie technicznym. Wymieniowo wszystkie obramowania mogił. Ziemne przejścia i alejki poddano konserwacji.
Lokalizacja: Jagiełła, gmina Tryńcza
GPS: 50.102905, 22.593161